Uyku Eğitimi ve Uyku Eğitimi Yöntemleri (Tracy Hogg, Kim West, Ferber)

Kaan'a uyku eğitimine başlamadan önce kafamda bir sürü soru işareti vardı. Oğlumu ağlatarak bir eğitim vermek istemiyordum ama bir yandan da biran önce kendi kendine uyumayı öğrenmesini istiyordum. Hamileliğim dolayısıyla bu konuyu daha fazla ağırlaşmadan ne kadar hızlı çözersem benim için o kadar iyi olucaktı. Önce nasıl bir uyku eğitimi verebilirim diye araştırdım, onu ağlatmadan üzmeden de bir yol olmalıydı. Sonra zor geçicek bu dönem için kendimi hazırladım, artık emindim geri adım atmayacaktım. Sinirlerim yıpransa da çok yorulsam da geri adım atmayacak, oğluma kendi kendine uyumayı öğretecektim. Kafamdaki sorular için ve doğru bir yolla bu eğitimi vermek için bir uzman psikologdan destek aldım ve kafamdaki tüm soruları kendisine sordum.

Sizde uyku eğitimiyle ilgili kafanıza takılan bazı soruların cevaplarını bu yazıda bulabilirsiniz.

İşte o sorularım ve Uzman Psikolog Özlem Özdamar Mandı'nın cevapları!

Uyku eğitimi gerekli midir?

Uyku insanoğlunun doğduğu andan itibaren en önemli ihtiyaçlarındandır, öyle ki bebekler daha doğmadan önce annelerinin karnında uyurlar. Dolayısıyla çocuklar uyumayı aynı nefes almak ya da dışkılamak gibi doğuştan biliyorlar. Çocukların sürekli uyanıyor olmasındaki sorun bebeklerin uyku döngüsü ile yetişkinlerin uyku döngüsünün birbirlerinden farklı olmasındadır, özellikle ilk 6 ayda REM ve NON-REM (Derin Uyku) döngüleri 45 dakikada 1 oluyor, dolayısıyla çocuk her 45 dakikada bir defa hafif uykuya geçmiş oluyor. Yetişkinler hafif uyku evresinde, yastıklarının şeklini ya da uyku pozisyonlarını değiştirerek tekrar uykuya dalabiliyorlar, (nadiren de olsa J)bazı çocuklar da hafif uykudan derin uykuya geçmekte daha becerikli olabiliyor. Ancak çocukların uyandığı o her evrede emzirme, pışpışlama ya da ayakta sallama yöntemleri uygulanırsa çocuk hafif evreyi kendi kendine atlatamamayı öğreniyor ve her uykuya geçiş için anneye bağımlı hale geliyor. Bu da her döngüde yani gece boyunca çocuğun annesine ihtiyaç duyması, hem çocuğun hem de annesinin uykusuz kalmasına sebep oluyor. Böyle durumlarda da uyku eğitimi hem çocuğun sağlıklı gelişimi için hem de annenin sağlıklı uyku uyuyabilmesi için gerekli hale getiriyor.

Uyku Eğitimi için uygun bir yaş aralığı var mı?

Uykuya geçiş ve uyku eğitimi ile emin olduğum tek bir şey varsa o da tek bir yöntemin ya da çözüm yolunun olmadığıdır. Bazı ekoller; annenin çocuğunun yanında uyuyarak ya da çeşitli geçiş yöntemleri uygulayarak uyumasını önerirken bazı ekoller 4 aydan itibaren çocuğun uyku eğitimine başlanması gerektiğini söylüyor. Dolayısıyla uyku eğitiminin en erken 4 aylıktan itibaren verilebileceğini söylemek mümkün.

Ferber, Tracy Hogg ve Kim West yöntemleri hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu yöntemlerden önerdikleriniz var mı? 

Bu yöntemler yukarıda da anlattığım gibi çocuğa kendi kendine uyumasını öğreten ve etkinliği kanıtlanmış yöntemlerdir. Tüm yöntemlerden kısaca bahsetmek gerekirse;

Tracy Hogg yöntemi çocuğun ihtiyacına ve uyku rutinine göre bir strateji oluşturmak ve onu uygulamak üzerinedir.Hatta 8 aydan önce gece uyanmadan çocuğu beslemeyi bile içerir. Tracy Hogg  (pışpışlama- sallama- anne saçıyla oynama…) gibi bağımlılık yaratacak uyku yardımcıları yerine çocuğa uygun bir uyku arkadaşı önerir. Bu uyku arkadaşı çocuk uyurken ona zarar vermeyecek, çocuğun oynayabileceği kol-bacak-burun gibi çıkıntıları olacak mümkünse bezden bir oyuncak olabilir. Tracy Hogg yönteminde eğer çocuk ağlıyorsa hemen yatakta kucağa alınmalı ve sustuğu an hemen bırakılmalıdır.

Ferber yönteminde ise uykuya geçişin çocuğun doğal olarak kendi kendine  gerçekleştirebileceği mantığına dayanır. Çocuğa verilecek bir uyku rutininden sonra (örn: banyo-masaj-hafif müzik) , çocuğunuza iyi geceler dedikten sonra çocuğu odada bırakmak ve hemen ağladığında odaya geri dönmemek ve yataktan almamak esasına dayanır. Çocuğunuz ağlarken odanın dışında kalma süresi ilk gün ve ilk rutinin başı için 3 dakika sürecekken, bu süre 1 saati geçmemelidir. Bu yöntem oldukça katı gibi görünse de ortalama 1 hafta gibi bir sürede sonuç verecektir.

Kim West yönteminde ise aynı saatte yatmak ve aynı saatte kalkmak en önemli konulardandır. Bu ekole göre hafif uykudan derin uykuya geçmek 2 yaşına kadar kendi başına olmaz ve öğretilmesi gereken bir durumdur. Çocuğun kendi kendine uyuması için kendinden bir çare bulduysa bunu destekler, (kendi saçıyla oynama-battaniyesine sarılma….) gibi. Bu yöntem tutarlı olmayı öğütler, çocuk eğer gece beslenmiyorsa bir sonraki günde de beslenmemesi gerektiği ya da bir gece ağladığında yataktan kucağa alınmıyorsa diğer zamanlarda da alınmaması gerektiği gibi. Aksi halde çocuğun kafası karışacak bir önceki gün ağladığından annesi geliyorken bir sonraki gün niye almadığını anlamayacak ve ağlamasının dozunu git gide arttıracaktır.

Bu yöntemlere çok kısaca değindim ancak her birinin ayrı ayrı etkili yöntemler olduğunu söylemeliyim.
(Dolayısıyla hepsiyle ilgili kitapları okumanızı öneririm: Kim West ‘The Sleep Lady’ İyi Uykular Tatlı Rüyalar El Kitabı/ Tracy Hogg ‘Bebek Bakım Sorunlarına Mucize Çözümler’/ Dr. Richard Ferber ‘Çocuğunuzun Uyku Sorunlarını Nasıl Çözersiniz?’).  Birinin doğru ya da diğerinin yanlış olduğunu düşünmüyorum ancak her anne ve her çocuk için uygun bir yöntem olduğunu düşünüyorum. Uyku eğitimine başlamadan önce tüm yöntemleri iyice okuyup size en uygun olanını seçmenizi öneririm. Çünkü her çocuk ve her anne ve hatta her etkileşim farklı olabiliyor. Çalıştığım bir anneden örnek verebilirim ki; ilk çocuğunu Tracy Hogg yöntemi ile uyutan bir danışanım ikinci çocuğunu Ferber yöntemi ile uyuttu.

Çocuğa göre uyku eğitimi yöntemleri değişir mi? Önerdiğiniz en uygun uyku eğitimi yöntemi nedir?

Yukarıda da bahsettiğim gibi kesinlikle çocuğa – annesine hatta aralarındaki etkileşime göre her aile için farklı bir yöntemin uygun olduğunu genel bir doğru olmadığını düşünüyorum. Ancak  haftaiçleri Uzman Psikolog olarak görev aldığım My Gym’de en çok çalıştığım yaş grubu 2 yaş krizi yaşayan grup olduğundan daha çok Tracy Hogg ve Kim West yöntemlerini  önerdiğimi söylemek mümkündür. Özellikle akşam uykularının ve sabah uykularının düzenli olması gerektiği, uykuya yatmadan önce bir uyku rutini olması gerektiği ve bir uyku arkadaşının olması gerektiği kanısındayım. Uykudan önce alınacak hafif bir duş, hep aynı sırayı ve dokunuşları içeren  hafif bir bebek masajı ve tulum giyme seansının çocuğa yardımcı olduğunu söylemeliyim. Özellikle bezden yapılmış bir fil gibi uyku arkadaşının da süreci kolaylaştırabileceği kanaatindeyim. Birçok çocuk burnunu filin burnuna sürerek uykuya dalabiliyor.  Bazı durumlar için emziğin de oldukça faydası olduğu kanaatindeyim ancak bazı bebekler gece emziği düştüğünde uyanabiliyor ve bunu tolare edemeyebiliyor o bakımdan kimi zaman bir avantaj olan emzik kimi zaman bir dezavantaj olabiliyor. Özellikle bu yaş grubu için Ferber yönteminde önerilen odadan çıkma yerine annelerin odada başka bir koltukta kalmasını ancak çocuğa cevap vermemesini ve dokunmamasını öneriyorum. Böylelikle çocuk hem kendi kendine uykuya geçebilmiş oluyor hem de annesini görebiliyor. Elbette ki daha önce de belirttiğim gibi bu yöntem tüm 2 yaşlar için de uygun olmayacaktır. Tüm yöntemlerin eksilerini ve artılarını konuşup aileyle beraber karar almak en doğrusudur.

Uyku eğitiminin zararları var mı?

Uyku eğitimi ile alakalı en tartışmalı yöntemlerden biri şüphesiz Ferber yöntemidir çünkü çocuğu ağlatma yöntemin odağında yer alır. Birçok uzman böyle ağlamanın çocuk ve ebeveyn ilişkisine zarar verebileceğini söyler ancak sağlıklı bağlanma ve güven dediğimiz kavramlar çok daha karmaşıktır ve gerçekten kurulabildiyse tek bir sebepten bozulmaz. Öte yandan  bu yöntemin en avantajlı kısmı ise çok hızlı bir zamanda etkisini göstermesidir.

Hiçbir uyku yönteminin çocuğa zararı olduğunu düşünmüyorum. Ancak çocuk hastaysa, burnu tıkalıysa, reflüsü varsa uykuya dalamayacaktır. Sırf çocuğunuzun uyku eğitimi alabilmesi için çocuğunuzun fiziksel rahatsızlığını gözden kaçırırsanız bu çocuğunuzun iyileşme sürecini uzatacaktır ve böylelikle çocuğunuza zararı olacaktır.

Uyku Eğitimine Nasıl Başlanmalı ve Ne Yapmalı?

Bir ebeveyn çocuğunu çok iyi gözlemleyip, uyku döngülerini çözdüğünde, çocuğunu nelerin sakinleştirdiğini kavradığında, ailedeki tüm üyeler çocuğun uyku eğitimi alması konusunda hemfikir olduğunda ve destek vermeye hazır olduğunda, tüm aile çocuğa davranış konusunda tutarlı olduğunda ve ebeveyn  içine sinen uyku eğitim yöntemini bulduğunda uyku eğitimine başlama zamanı gelmiş demektir. Programa başladığınızda bir süre uykusuz kalmaya hazır olun, mümkünse destekçileriniz olsun (gece nöbetini devralacak baba ya da gece uykusuz kaldığınız için sabah saatlerinde çocuğunuzla ilgilenebilecek teyze ya da bakıcı gibi; çalışan bir anne iseniz  ertesi gün işe gitmeyeceğiniz Cuma ve cumartesi geceleri daha uygun olacaktır). Tüm çocuklar hayatlarındaki bu denli değişime tepki verecektir, bu çok önemli bir andır, burada pes etmemeniz gerekir. Pes etmediğiniz takdirde çocuğunuz yeni yöntemle uykuya geçmeyi öğrenecektir. Herhangi bir sebepten eğitimin bozulmadığı durumlarda en fazla 3 hafta gibi bir sürede çocuklar kendi kendine uyumayı öğrendi, dahası kendileri uykuya dalabildiği için geceleri de daha kaliteli uyumaya başladı. Ancak belirtmeliyim ki uykusuzluk sinir sistemini bozan en büyük etkenlerdendir dolayısıyla ebeveynleri en çok zorlayacak olgu olacaktır ancak sonraki rahat geceleri düşündüğünüzde sabretmek daha kolay hale gelebilir. :)

Uzm. Psk. Özlem Özdamar Mandı